Jest jednym z najstarszych i największych ogrodów w stylu angielskim. Gołuchowski park-arboretum, bo o nim mowa, jest znakomitym przykładem ogrodów naturalistycznych, wzbogaconych kolekcjami dendrologicznymi. Obejmuje blisko 3 kilometrowy odcinek Doliny Rzeki Ciemnej, będącej dopływem Prosny, a jego obszar wynosi 158,05 ha.
Twórcami tego jednego z najpiękniejszych parków w Polsce są hrabina Izabella Działyńska z książąt Czartoryskich, hrabia Jan Działyński oraz zatrudniony przez nich utalentowany ogrodnik Adam Kubaszewski. Cały park jest silnie zróżnicowany pod względem ukształtowania terenu, warunków siedliskowych, roślinności, składu gatunkowego zarówno flory spontanicznej, jak i nasadzeń.
Wyróżnić w nim można część południową zwaną częścią ozdobną składającą się z różnorodnych zadrzewień i polan parkowych wkomponowanych w przestrzenie widokowe. Część północna ma charakter leśny, bowiem zachowały się tutaj fragmenty naturalnych zespołów leśnych. Centralną część parku zdobią dwa stawy widokowe o łącznej powierzchni 5 ha.
W gołuchowskim parku-arboretum rośnie około 80 tysięcy drzew, z czego 262 okazy mają wymiary pomnikowe. Zobaczyć tutaj można blisko 50 drzew okazowych, w tym 6 pojedynczo rosnących drzew wyróżniających się szczególnymi walorami dekoracyjnymi. W parku rośnie około 600 gatunków i odmian drzew i krzewów. Niektóre okazy należą do najstarszych i najpiękniejszych w Polsce. Są to między innymi: dęby szypułkowe, lipy drobnolistne, graby pospolite, daglezje zielone, sosny rumelijskie, dąb błotny, cypryśnik błotny, cyprysik nutkajski, strączyn żółty i inne.
Z uwagi na obecność wielu starych okazów nazywany jest „żywym muzeum drzew”. W gołuchowskim parku-arboretum wyselekcjonowano kilka odmian miejscowych np. Larix decidua ‘Gołuchów’, Quercus robur ‘Fastigiata Gołuchów’ oraz Picea glauca ‘Gołuchów’. Zgromadzone w kolekcji dendrologicznej okazy występują w różnych formach. Są to pojedyncze drzewa, grupy drzew, drzewostany, kępy młodych drzew i krzewów, klomby, żywopłoty oraz aleje drzew. Znajduje się tu pięć zabytkowych alei: lipowo-grabowa, lipowa, świerkowa, daglezjowa oraz dębowo-grabowa.
Pośród dziko rosnących roślin naczyniowych w gołuchowskim parku odnotowano 510 gatunków, z których kilkanaście należy do gatunków rzadkich w skali kraju i regionu. Są to między innymi: obrazki plamiste, sit błotny, orlik pospolity, goździk kropkowany, kalina koralowa i inne. Na terenie parku określono w stanie zbliżonym do naturalnego, następujące zbiorowiska roślinne objęte ochroną prawną: zbiorowisko terofitów okresowo wysychających brzegów wód, grąd środkowoeuropejski, łęg jesionowo-olszowy oraz łęg wiązowo-jesionowy.
Do zabytkowych obiektów należy również dawna szkółka drzew i krzewów, pełniąca obecnie funkcję ogrodu roślin ozdobnych. W zabytkowej szkółce rośnie ponad 200 gatunków roślin w postaci drzew, krzewów oraz bylin. Na terenie szkółki znajduje się także odrestaurowana w 2009 roku ananasarnia, zabytkowe winnice oraz urządzona współcześnie woliera z pawiami.
Duża powierzchnia parku, różnorodność siedlisk i obecność wielu sędziwych drzew sprawiają, że ogród dendrologiczny stanowi miejsce występowania wielu gatunków zwierząt, w tym objętych ochroną prawną. Już po 2000 roku stwierdzono tam obecność 7 gatunków płazów, 3 gatunków gadów, 70 gatunków ptaków oraz 26 gatunków ssaków a wśród nich bytuje tu bóbr europejski.
Od wielu lat w gołuchowskim parku-arboretum prowadzona jest rewaloryzacja zarówno części ozdobnej jak i części leśnej. Co ważne, na terenie parku prowadzona jest edukacja ekologiczna, dla potrzeb której opracowano osiem ścieżek dydaktycznych. Do dziś gołuchowski park-arboretum cieszy się ogromną popularnością.
PZA / za OKL / fot. Koval
